Co się stanie, kiedy państwa nie będą brać na poważnie konieczności łagodzenia zmian klimatu
Polski Instytut Spraw Międzynarodowych komentuje głośny wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz) w sprawie Verein KlimaSeniorinnen. Orzeczenie ETPCz, o którym pisaliśmy na łamach ESG Impulse potwierdza, że osoby fizyczne i stowarzyszenia mogą skutecznie skarżyć państwa za niewystarczająco ambitne działania na rzecz ochrony klimatu.
9 kwietnia 2024 r. i precedens w sprawie zmian klimatu
9 kwietnia 2024r. Europejski Trybunał Praw Człowieka rozstrzygnął sprawę Verein KlimaSeniorinnen, którą wytoczyły Szwajcarii cztery seniorki i stowarzyszenie zajmujące się ochroną klimatu, do którego należą. Jego orzeczenie okazało się precedensowe i otwiera otwiera możliwość skarżenia państw za niezbyt zdecydowane działania na rzecz ochrony klimatu.
Trybunał orzekł, że bierność państw w tym zakresie narusza prawa człowieka ze względu na poważne skutki dla zdrowia, życia i jego jakości powodowane przez zmianę klimatu. Co to oznacza w praktyce? Otóż państwa europejskie będą pod dodatkową presją, aby intensyfikować działania proklimatyczne. Mniej aktywne kraje w przyszłości mogą być zmuszone do wypłaty odszkodowań.
Zmiany klimatu to wyzwanie
Z komentarza ekspertów Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych do wyroku w sprawie Verein KlimaSeniorinnen wyraźnie wynika, że państwa mają obowiązek terminowego i skutecznego wprowadzenia ustawodawczych, administracyjnych i sądowych rozwiązań łagodzących obecne i przyszłe skutki zmiany klimatu.
W jaki sposób te kwestie zostały monitorowane i sprawdzane w przypadku tego orzeczenia? Pod uwagę wzięto m.in.: obowiązywanie krajowego harmonogramu osiągnięcia neutralności emisyjnej oraz celów i ścieżek redukcji emisji gazów cieplarnianych, zakres ich praktycznej realizacji oraz aktualizacja i sprawność wdrażania środków.
Analizując działania Szwajcarii, ETPCz uznał m.in., że jej ustawodawstwo było dostosowane do osiągnięcia redukcji do 2–2,4 stopni Celsjusza w skali globalnej w stosunku do epoki przedprzemysłowej, a nie bardziej ambitnego (do 1,5 stopni Celsjusza), wynikającego z jej zobowiązań międzynarodowych – i nawet ten cel nie został osiągnięty.
Orzekł, że władze nie podejmowały działań z należytą starannością i terminowo.
Wyrok i działania, które musi zrealizować Szwajcaria
Trybunał pozostawił Szwajcarii szeroki zakres decydowania, jakie środki i działania ma podjąć, aby wywiązać się z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPCZ) w zakresie ochrony klimatu. Muszą one jednak zostać uzgodnione z organem nadzorującym wykonywanie wyroków ETPCZ, czyli Komitetem Ministrów Rady Europy.
Warto zauważyć, że Trybunał wskazał też, że Szwajcaria naruszyła w stosunku do skarżącego stowarzyszenia art. 6 EKPCz (prawo do rzetelnego procesu). Motywował to mało poważnym potraktowaniem i odrzuceniem jego skarg przez szwajcarskie sądy krajowe, do których wcześniej zwracało się z problemem, w tym Federalny Sąd Najwyższy. Oznacza to, że Szwajcaria będzie też musiała stworzyć swoim mieszkańcom i stowarzyszeniom realną możliwość sądowego egzekwowania od jej władz działań na rzecz klimatu.
Wpływ zmiany klimatu na zdrowie i jakość życia Europejczyków
Przed ETPCz toczy się jeszcze kilka podobnych spraw, jak ta wniesiona przez seniorki ze Szwajcarii. Wśród skarżonych państw są: Austria, Niemcy, Szwecja i Polska.
Warto wiedzieć, że sprawy rozstrzygane przez Trybunał mogą dotyczyć tylko naruszeń Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPCz), a nie np. Porozumienia paryskiego.
Skarżący muszą udowodnić, że zaniedbani państwa w ochronie klimatu wpływają na ich prawa wynikająca z EKPCz. Eksperci Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych wskazują, że w praktyce w analizowanych sprawach wszyscy podnosili naruszenie prawa do życia (art. 2) i do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego ze względu na wpływ zmiany klimatu na ich zdrowie i jakość życia (art. 8). W wyroku Verein KlimaSeniorinnen Trybunał zaakceptował argumentację dotyczącą art. 8, choć nie wykluczył możliwości naruszenia w niektórych przypadkach także art. 2.
